Bài viết được biên soạn bởi Bác sĩ Hoàng Sầm, chủ tịch Viện Y Học Bản Địa. Hiệu đính bởi Tiến sĩ. Bác sĩ CC Ngô Quang Trúc chuyên khoa Tâm thần – Thần kinh, trên trang Y học Bản Địa.
Lời bạt: Phạm vi học thuật đột quỵ não rất rộng và chuyên sâu. Tài liệu này hướng tới người nhà bệnh nhân và các điều dưỡng viên hằng ngày quên mình tận tụy chăm sóc người bệnh. Với 40 năm nghiên cứu, giảng dạy, thực hành phục hồi đột quỵ não, tác giả ước muốn tài liệu này có thêm chút ích lợi với cộng đồng. Tham chiếu trong hệ quy chiếu hẹp này là kiến thức, kỹ năng, thái độ cơ bản, dễ hiểu, dễ áp dụng về chăm sóc người bệnh trong thực tiễn điều dưỡng lâm sàng.
| STT | Câu hỏi ngắn | Trả lời gọn |
| 1 | Đột quỵ não là bệnh gì ? | Đột quỵ não (tên cũ là tai biến mạch máu não) gồm có bệnh xuất huyết não và nhồi máu não. Xuất huyết não do mạch máu não bị vỡ; còn nhồi máu não do lấp mạch não làm phần não được nuôi dưỡng bởi phần mạch máu đó bị thiếu dinh dưỡng và thiếu ô xi gây hoại tử tế bào thần kinh (Nên còn gọi là nhũn não) hoặc có 1 mạch máu nhỏ nào đó bị tắc do cục máu đông, bọt khí … làm tắc mạch não cũng gây nhồi máu não. |
| 2 | Phân biệt thiếu máu não tạm thời và đột quỵ não thế nào ? | – Đột quỵ não thì các triệu chứng diễn tiến tăng dần ít nhất trên 24 giờ không có khả năng hồi phục trong ngắn hạn;- Thiếu máu não tạm thời thoáng qua cũng có triệu chứng khá giống với đột quỵ não nhưng nhẹ và tiến triển dưới 24 giờ và phục hồi trong ngắn hạn. |
| 3 | Những người nào hay bị đột quỵ não ? | – Đó là những người bị tăng huyết áp thường xuyên, người bị xơ vữa động mạch, người bị tăng mỡ máu, người cao tuổi… – Hoặc uống nhiều rượu bia rồi đi đường xa, tắm lạnh, lao lực, phòng dục.- Đột quỵ não cũng có thể xảy ra ở người trẻ tuổi do dị dạng mạch máu não (như phình mạch), khi bị vỡ các phình mạch sẽ gây xuất huyết não. |
| 4 | Đột quỵ não xảy ra như thế nào ? | – Xuất huyết não: đang sinh hoạt bình thường bỗng ngã ra đột ngột và vài phút sau thì hôn mê ngay;- Nhồi máu não: bỗng tự nhiên nói ngọng, khó tìm từ ngữ, cầm bát đũa rơi, yếu dần 1 bên người bao gồm cả chân lẫn tay, giảm tỉnh táo và nặng dần lên tiến triển hôn mê, liệt ½ thân, méo mồm nhưng mắt vẫn nhắm được cả 2 bên. Nếu có ngọng, câm thì liệt bên phải và ngược lại, trừ trường hợp thuận tay trái.- Tắc mạch máu não: liệt khu trú tức thì, tức là chỉ liệt 1 tay hoặc 1 chân, toàn thân vẫn bình thường và đầu óc vẫn tỉnh táo. |
| 5 | Khi xảy ra xuất huyết não thì thái độ ứng xử thế nào ? | – Với xuất huyết não: bình tĩnh, không bấn loạn, nhẹ nhàng đưa bệnh nhân lên giường, đắp chăn nhẹ, không xoa bóp dầu nóng, không vận chuyển đi bệnh viện ngay. Nếu đi ngay, chưa đủ thời gian tạo thành cục máu đông nút chỗ vỡ thì sẽ chảy máu thêm và tử vong trong quá trình vận chuyển và hoặc có thể chuyển từ nhồi máu não thành xuất huyết não.- Sau 30 phút mới cho lên xe cứu thương, dặn lái xe chạy thật chậm êm để đưa tới bệnh viện, vì nếu chạy nhanh rung xóc nhiều cục máu đông nút chỗ vỡ có thể bong ra gây chảy máu lại. |
| 6 | Khi xảy ra nhồi máu não thì thái độ ứng xử thế nào ? | – Nếu thấy bệnh nặng dần lên theo thời gian thì đưa đến bệnh viện để thăm khám và theo dõi ngay, càng sớm càng tốt. Chú ý vận chuyển nhẹ nhàng, hạn chế rung xóc, nếu không nhồi máu não có thể chuyển hóa thành xuất huyệt não.- Trường hợp nhẹ, do những ổ nhồi máu nhỏ, có thể gọi mời thầy thuốc điều trị tại nhà. |
| 7 | Tắc mạch não thì làm thế nào ? | – Cho uống ngay nhưng loại thuốc chống đông máu như PH 8, Aspirine … rồi sắp xếp đưa đến bệnh viện;- Tắc mạch não thường có thể đau đầu dữ dội nên chú ý tránh chẩn đoán nhầm với các bệnh đau đầu khác; tắc mạch não có thể chuyển hóa thành nhồi máu não. |
| 8 | Những chỉ tiêu cần theo dõi thật sát trên bệnh nhân đột quỵ não là gì ? | – Theo dõi các chỉ số mạch, nhiệt độ, huyết áp ít nhất 3 giờ/ lần.- Theo dõi ý thức: khi đang tỉnh táo nếu đi vào trạng thái rối loạn ý thức (lú lẫn, hôn mê…) thì phải đưa đến bệnh viện. |
| 9 | Vỡ phình mạch não người trẻ tuổi thì làm thế nào ? | – Người trẻ tuổi đang sinh hoạt bình thường bỗng ngã lăn ra và hôn mê thì phải nghĩ ngay đến vỡ phình mạch.- Cách xử trí: phải đưa ngay đến bệnh viện để mổ cấp cứu. |
| 10 | Phòng bệnh đột quỵ não thế nào ? | – Thăm khám định kỳ, luôn tuân thủ ý kiến bác sỹ, uống thuốc đều đặn theo đơn. Có số máy của Bác sỹ dán ở chỗ dễ thấy, phòng khi đột ngột thì để con cháu biết mà gọi hỗ trợ, chỉ dẫn.- Sinh hoạt lành mạnh, ăn chớm no thì dừng, ăn nhiều rau ít thịt, cố gắng ăn nhạt hơn, đặc biệt nên ăn rau cần xào tỏi, nghệ vàng kho đậu phụ, hằng ngày nên uống trà hoa hòe, trà cỏ nhọ nồi, hoa kinh giới, lá cây Bùng bục … để tăng sức bền thành mạch máu; rượu uống mỗi hôm 25-30ml có tác dụng phòng đột quỵ, đặc biệt là rượu vang nho.- Luyện tập: Không tập tành như thanh niên, hạn chế chơi thể thao đối kháng như tenis, cầu lông, bóng đá … chỉ chơi những môn nhẹ như bóng chuyền hơi, đi bộ, tập thể dục, bơi lội. – Các môn pháp luân công, Thái cực quyền, Yoga, đi bộ … đều có lợi nhưng không được quá sức, hơi mệt nghỉ ngay, không cố. Cần cân nhắc khi tham gia môn chạy đường dài trên 1 km.- Khối lượng tập chỉ cần bằng 1/3 thanh niên như chia làm nhiều thời lượng khác nhau trong ngày.- Không uống rượu say rồi sinh hoạt tình dục, không quan hệ tình dục trong khoảng 12 giờ trưa và 12 giờ đêm; các loại thuốc cường dương giảm huyết áp thì có thể lựa dùng, cường dương gây tăng huyết áp như Pau de cabinda nguồn gốc Nam phi thì cấm kỵ |
Chín việc phải làm để chăm sóc người liệt 1/2 thân do đột quỵ não đã được ra viện là những việc gì?
- Thống nhất với gia đình tạo nguồn kinh phí điều trị: Phục hồi liệt ½ thân là 1 quá trình kiên trì, bài bản và lâu dài, nên nguồn tài chính ra rất quan trọng. Thuê 1 điều dưỡng viên đông y và 1 bác sĩ phục hồi chức năng chăm sóc hằng ngày, thời gian tối thiểu là 6 tháng.
- Ăn và uống: ăn súp rau, xương, thịt xay mỗi ngày 5 bữa, mỗi bữa 250ml; uống nước rau, nước hoa quả, nước khoáng kiềm thêm cho đủ 500ml. Ưu tiên sinh tố rau má. Nước rất quan trọng, uống đủ nước sẽ phòng chống viêm thận do nằm lâu.
- Vệ sinh thân thể: thay bỉm khi có ỉa đái, chú ý nhất tầng sinh môn; sau thay rửa, lau thấm khô sạch sẽ; ăn xong xỉa răng, hỗ trợ đánh răng, súc miệng họng; rửa mũi, ngoáy tai, rửa mắt. Nếu tắm được 2 ngày tắm 1 lần trong bồn trị liệu Hubbard, nếu không tắm được lau mỗi ngày 1 lần. Nếu có bồn tắm trị liệu nên dùng thêm nước sắc cây Sau sau, lá cây nưa đã ngâm nước gạo hoặc 1 số loại thuốc cồn xoa bóp do thầy thuốc chỉ định.
- Chống loét tỳ đè: cần thay đổi tư thế nằm, ngửa, nghiêng phải, nghiêng trái 3h mỗi lần, day xoa bóp cồn gừng nghệ hoặc cồn tam thất cho vùng xương cùng cụt mỗi khi nằm nghiêng. Nếu có thể cho ngồi mỗi ngày 6-10h nơi có khoảng view thoáng đãng, không nên cho nằm phòng kín.
- Bảo vệ biên độ khớp: Lay lắc, day nắn mở từng khớp nhỏ đến khớp lớn: khớp bán ngón tay chân, khớp khuỷu gối, khớp vai háng, các đốt cổ, lưng … cố gắng mở biên khớp tới mức sinh lý. Chú ý đặc biệt: “viêm đông cứng” khớp vai bên liệt do bất động lâu, cứng khớp cổ chân “dạng bàn chân ngựa” và “cổ – bàn tay liệt nắm chặt xoay trong”.
- Xoa bóp chống teo cơ: cơ vai gáy, cơ cánh cẳng tay, cơ đùi, cơ bắp chân … mỗi ngày xoa bóp 1 -2 lần.
- Vỗ ngực chống viêm phổi ứ đọng: cho ngồi dậy vỗ ngực 2 lần, mỗi lần 15 phút mỗi ngày để bảo đảm long hết đờm dãi, khạc ra.
- Trị liệu tâm lý: Tăng cường chuyện trò để chống trầm cảm, không nên để bệnh nhân buồn do nằm ngồi một mình. Nên có những chuyện xây dựng niềm tin phục hồi trong tương lai gần kèm theo động viên đúng cách cùng các câu chuyện tiếu lâm dí dỏm.
Chống teo não do Cytokine: Hupezin A, hoàng cầm, rau má, …
(Bài viết được biên tập lại một phần để phù hợp hơn với độc giả).
Nguồn: Yhocbandia.vn
TÀI TRỢ QUẢNG CÁO
